با توجه به اینکه هیپنوتیزم توجه عموم را برمی‏انگیزد؛شاید شگفت‏انگیز باشد که در کتاب های درسی روانشناسی رایج اشاره بسیار ناچیزی به آن شده است. در حقیقت، حوزه هیپنوتیزم بعضی از خلاق‏ترین طرح‏های پژوهش و آزمایش را در روانشناسی ارائه داده است و همچنین بر مسائل روش شناختی تأکید کرده است که در ورای حوزه هیپنوتیزم قرار دارند. در این گزارش کوتاه سعی خواهم کرد خلاصه‏ای از بعضی از این مسائل را ارائه دهم.
از اولین روزهای پدیدآیی مفهوم هیپنوتیزم، مباحثه‏ای اساسی بین دو مکتب فکری مخالف وجود داشته است که از آن به عنوان نظریه سنتی در مقابل نظریه نوین اشاره می‏کنند. (فلور 4 1990، لین و رو 5 1991) از بسیاری جهات نظریه‏(state) در هیپنوتیزم بیانگر دیدگاه سنتی آنست. قبلاً تصور می‏شد که هیپنوتیزم نوع مخصوصی از خواب یا خوابگردی است، اگر چه اصطلاح هیپنوتیزم از کلمه یونانی(hypnos‏) به معنای خواب مشتق شده است و بعضی از نویسندگان به افرادی که از نظر هیپنوتیزم‏پذیری مستعد هستند، عنوان خوابگرد را نسبت می‏دهند.اما اکنون این تصور که هیپنوتیزم واقعا نوعی از خواب است تا حد زیدی رد شده است، با وجود این، اغلب نظریه‏پردازان سنتی به استدلال این مطلب ادامه می‏دهند که اساساً هیپنوتیزم حالت تغییر یافته هشیاری یا خلسه است که معمولا با تشریفات مشخص القایی به وقوع می‏پیوندد.همچنین فرض شده است که این حالت می‏تواند در عمق متفاوت باشد، به طوری که هر چه شخص عمیق‏تر هیپنوتیزم شده باشد، به تلقین‏های هیپنوتیزمی بیشتر پاسخ می‏دهد(برای مثال بابر، 1991؛بوور، 1982؛هیلگارد 1978 و 1986؛ناش، 1991 مراجعه شود). احتمالا با نفوذترین تئوری نوین، تئوری«تجزیه یا انشقاق جدید» هلیگارد است(هلیگارد 1978، 1985، 1986، 1991).
هلیگارد استدلال می‏کند که سیستم‏های متعدد کنترلی وجود دارند که تمام آنها در یک زمان هشیار نیستند. معمولاً این سیستم‏های شناختی تحت نفوذ یک سیستم کنترلی مرکزی یا خود اجرایی است که سیستم‏های دیگر را کنترل و نظارت می‏کند.هنگامی که فردی وارد هیپنوتیزم می‏شود مقدار زیادی از این کنترل همه جانبه تسلیم هیپنوزگر می‏شود که به موجب آن فرد هیپنوزگر می‏تواند با دادن دستورات یا تلقینات سیستم‏های فرعی را کنترل کند.در نتیجه فرد هیپنوتیزم شده ممکن است حرکاتی عضلانی را به صورت غیر ارادی تجربه کرده و همینطور مسخ شدگی های حافظه و درک را از قبیل فراموشی ، توهمات مثبت و منفی و عدم حساسیت به درد را تجربه نماید.